ujeedka mawduucan ma ahan in shaki laga dhex abuuro qoysaska balse waa in dadaal dheeraad ah ay bixiyaan Lamaanayaasha is qaba si ay u helaan nolol raaxo leh oo kalsooni ku jirto.
Sidoo kale ragga soomaalida waxaa caado u ah in haddii ay xoogaa is fahmi waayaan xaaskiisa hore in uu ka tago oo uu xaas kale guursado,isaga oo xalinin khilaafkii guriga ka taagnaay,taas waxa ay sababi kartaa maadaama haweenku sida uu rasuulku caleyhi salaam sheegay ay yihiin kuwa diinta iyo caqligaba ku yar yahah in ay ku kacaan fal khiyaano ah iyaga oo ku xumeynaya ninka(haweenka dhan ma wada ahan),ama isku ilowsiinaya buuqii ku furnaay.
Dadka soomaalida marka ay is guursanayaan waa dad iska aamina qofka rag iyo dumarba iyaga oo fiirinaya qoyska uu ka soo jeedo kaliya iyo meesha uu ku soo koray,waxayna dhahaan "qof la yaqaano guurso wax la yaqaano aad dhaleysaa"ma fiiriyaan dhaqanka iyo akhlaaqda qofka taas ayaana ka muhiimsan aqoonista dadkiisa,gaar ahaan inta uu qofka ka yaqaano diintiisa iyo sida uu ugu dhaqmaayo.
Haddii ay khiyaano dhacdo waxaa suurto gal ah in nasabka caruurta shaki galo,ama caruur uusan aabaha lahayn u joogaan ,in ay kugu dhacaan cuduro halis ah,iyo in uu ninku sabab u noqoto halaaga xaaska aduun iyo aakhiro asaga oo ka bad baadin karay falkaas foosha xun ee ay ku kaceyso.
Nolosha qoyska waxaa loo baahanyaha in uu jiro jacayl iyo ixtiraam joogta ah oo labadaba is dhaafsanayaan,iyo kalsooni buuxda oo la isku qabo,taas oo sababeysa in qoysku noqdo mid hela nolol farxad iyo degnaansho leh.
Hadaba halkaan waxaan ku soo gudbinayaa caalamada dhawr ah oo haddii xaasaska lagu arko laga yaabo in xiriir kale ay la leedahay nin kale( dhammaantood ma wada ahan qasabna ma ahan in haddii calaamadahan lagu arko ay khiyaano sameyneyso),waxaana lagu ogaaday arintaan baaritaano badan oo la sameeyay oo ay haweenkii ka qayb galay ay iskaga mid noqdeen calaamadahan,aqriste ha fududeysanin isku day mawduuca ilaa dhamaadkiisa in aad aqrisato si aad u fahanto ejeedka sheekada calaamadahana waa sida soo socota:
1- dhaqano cusub oo qarsoon
hadaad si fiican u taqaano xaaskaada si fudud ayaad u fahmi kartaa dhaqanada qarsoon ee ay sameyneyso xaaskaada oo aadan horey ugu baranin,waxaana ka mid ah hadaad weyso saacado badan sabab la,aan oo ay talefanka kaa qabaneynin ama damiso,haddii ay soo noq noqdaan dhaqanada noocaan oo kale ah waxaa suurto gal ah in ay ku maqantahay nin kale oo ay ku khiyaaneyso.
2- baahida kulanka sariirta oo yaraata.
Mar kasta oo aad xaaskaada ka dalabto kulnka sariirta waa ay ka cudur daarataa iyada oo aysan jirin sabab kuu muuqaneysa ood fahmi karto,xitaa hadaad u soo dhawaato waa ay kaa fogaaneysaa,ma ahan mar walba qof diyaar u ah in aad kulan sariir sameysaan,haddii ay dhacdana iyada oo ku dhibsaneysa ayaad sameyneysaan ,waxaadna ku sameyneysaan jawi aan arimahaas loo diyaarinin adiga oo qasbanaaya,arinkaas ha fududeysanin baar sababta maxaa yeelay naaguhu qof aysan jecleyn uma ogola in ay kulan sariir ah la sameeyaan.
3- waqtiyo dheeraad ah ayey u baahataa mar walba oo ay banaanka u baxdo
Haddii ay shaqeyneyso ama meel ay aado ood ku balantaan in ay ka soo laabato waqti aad isku ogtihiin ,gadaal ayey kaa soo waceysaa waxayna kuu sheegeysaa in ay u baahantahay saacado dheeraad ah in ay soo dib dhacayso,arinkaas haddii uu soo noq noqdo waxaa suurto gal ah saacadaah dheeraadka ah in ay aadeyso ninka kale.
4- way daalantahay mar walba
Daal siyaado ah oodan ugu baranin ayey dareemeysaa xilli walba gaar ahaan haddii ay habeenkii soo daahdo oo kale iyada oo shaqada ka imaatay ama meeshii ay aaday ,haddii aysan rabin in ay wax hawl ah guriga ka qabato,rabin in ay kula sheekeysato,rabtana in ay horey ka seexato ogow waxaa suurto gal ah awoodeeda waxaa ay ku sok bixisay meel kale,saas ayeyna u daalantahay.
5- ereyada oo is badala.
Waxaad dareemeysaa in ay ku dhihi karin ereyadii aad horey ugu baratay sida(waa ku jeclahay),waxay ku dhaheysaa waxaas waa ka weynaanay ilmo ayaa noo jooga,ogow naagtu ma joogi karto haddii ay wax jeceshahay iyada oon ereydaas isticmaalin,haddii ay kuu quuri weyso waxaa suurto gal ah in qof kale ay u quurto oo ay ku dhado, ka digtoonow arinkaas.
6- Taleefanka oo ay heegan ugu jirto
Waxaa u soo dhacaya nombaro qarsoon,qoraalo meel ay ka yimaadeen la fahmeynin,si joogta ahna loo tir tiro,pasword ka oo la bad badalo,sidoo kale waxaa la mid ah aaladaha internetka loo isticmaalo oo dhan arimahaan sida dhaqsaha ah ku dhacaayo oo is badalaya waxaa suurto gal ah in qof kale oo sedexaad oon la rabin in uu ninku igaado in uu meesha soo galay.
7-ma daneyso heybadaada iyo quruxdaada
Xaaskaadu haddii marki hore ay ka fikiri jirtay labiskaada ,dharka kuu dhaqi jirtay,ku dhihi jirtay labiskaan waad ku qurux badantahay marka aad labisato,ood ka weyso arimahan la xiriira heybadaada iyo quruxdaada sabab la,aan waxaa suurto gal ah in nin kale uu qalbigeeda galay oo quruxdiisa iyo labiskiisa ay ka fikireyso,baaritaan dheeraad ah sameey.
8- is qurxin deg deg ah oo aadan ugu baranin
Waxaad arkeysaa xaaskaada oo iyada oon kula tashanin marsaneysaa kalaro tinteeda iyo dhar cusub oo ay soo gadaneyso ,mar walba oo ay baxeysana ku labisata labisyadaas ay soo gadatay iyada oon kula tashanin,teeda kalena adigana marka ay kula joogto aan kuu labisaneynin iskuna kaa qurxineynin ogow qof kale oo la isku qurxinaayo ayaa jira,naagaha sharaf ayey u arkaan in ay isku qurxiyaan qofka ay jecelyihiin.
9- ma jeclo in la isku kiin arko
Hadaad aragto xaaskaada oo marka aad isla baxeysaan oo meel la idinka waco dhibsaneysa ,aktaada aan fariisaneynin,ama aan ahmiyad siineynin talooyinkaada,dhibsaneysa in la isku kiin arko waxaa ay ka baqeysa qofkii ay kugu khiyaaneysay in uu arko iyada oo kula socota.
10- dookheeda oo is badala.
Guriga xaaladiisa waa ok,wax waliba sidii loogu tala galay ayey ku socdaan,hadana xaaskaadu mar waa faraxsantahay,mar waa murugeysantahay,marna waa xanaaqsantahay,waa kugu qeylineysaa sabab la,aan ,waa is bad badleysaa saacad saacad , sabab la,aan ,ogow adiga ayey ku dhibsaneysaa wajigaada iyo aragtidaada,iyo la joogitaankaada, sababtoo ah waji kale oo ay jeceshahay ayaa jira,haweenku waxa ay jecelyihiin in ay helaan ayey ku farxaan.
11- kuma soo fiirin kato
Hadii marki hore ay xaaskaadu indhaheeda ku raaxeysan jireen aragtidaada,dhoola cadeyn jirtay marka aad indhaha isku dhufataan hadda hadaad indhaha isku dhufataan wajiga ayey kaduudeysaa adiga oo fahmaaya,ma rabto in aad fiiriso adigane ku fiiriso.
12- fara ka ciyaarka oo ay dhibsato
Xaaskaada haddii aysan igoleyn dhammaan fara ka ciyaarka in aad jirkeeda u soo dhawaato ood taabato,ogow naagaha taa taabashada waxaa ay u ogolyihiin ninka ay jecelyihiin.
Ugu danbeyntii aqriste ku dadaal in aad si dhaw ugu war qabto xaalad kasta oo ay xaaskaada ku sugantahay ,weydii waxyaabaha la soo sheegay hadaad ku aragto ,haddii aysan jirin sabab sida jirro oo kale ayna waqti badan socdaan waxa ku qasbaaya ,baaritaan iyo daba gal ku sameey sababtoo ah ragga ilaah ayaa mas,uul ugu dhigay haweenka, waxa ay tababeyso isku day in aad u xaliso,waani oo diinta bar uguna sheekeey diinta islaamka mar walba ,haddii kale adiga ayaa qaba hadane waa qaraabaneysaa ayaa dhaceysa ,hadaad mas,uuliyadda ilaahey kaa saaray xaaskaada sida ay tahay u gudan weyso ilaah waa kugula xisaabtamayaa.
W/Q:Maxamed Abuukar Sh/Xassan(M.deeq)
Kala xiriir email:deeq1982@hotmail.com
